การจัดการงบประมาณฉุกเฉิน เป็นความท้าทายที่ต้องบาลานซ์ระหว่าง “ความรวดเร็ว” กับ “ความโปร่งใส”

การจัดการงบประมาณฉุกเฉิน (เช่น ภัยพิบัติธรรมชาติ โรคระบาด) เป็นความท้าทายที่ต้องบาลานซ์ระหว่าง “ความรวดเร็ว” กับ “ความโปร่งใส” อย่างชาญฉลาด หลังวิเคราะห์กรณีศึกษาและโมเดลสากล ขอนำเสนอ 7 กลไกป้องกันทุจริตแบบไม่ตัดประสิทธิภาพ:

1. สร้างเกราะป้องกันตั้งแต่ขั้นตอนเบิกจ่าย

• ระบบ “เบิกก่อน-ตรวจสอบทีหลัง” โดยอัตโนมัติ:
• กำหนดวงเงินเบิกขั้นต้นตามประเภทภัยพิบัติ (เช่น น้ำท่วม ≤ 500 ล้าน/จังหวัด)
• ใช้ AI ตรวจจับความผิดปกติ เช่น ราคาวัสดุกู้ภัยสูงกว่าตลาด 20% ขึ้นไป
• เปิดเผยข้อมูลแบบ Real-time:
• แพลตฟอร์มเปิดข้อมูลทุกการเบิกจ่าย (เช่น เว็บ Open Crisis Budget)
• แมปดิจิทัลแสดงจุดใช้งบ + ภาพถ่าย satellite ก่อน-หลังดำเนินการ

2. ออกแบบกระบวนการ “เร็วแต่ตรวจสอบได้”

3. ใช้เทคโนโลยีสกัดจุดรั่ว

• บล็อกเชนสำหรับงบประมาณ:
• บันทึกทุกการโอนเงินในระบบกระจายศูนย์ (Immutable Ledger)
• ติดตามการไหลของเงินถึงมือผู้รับประโยชน์สุดท้าย
• ระบบคาดการณ์ความเสี่ยง (Risk Radar):
• วิเคราะห์ข้อมูลประวัติทุจริต + รูปแบบการใช้ซ้ำ
• แจ้งเตือนเมื่อพบ “รูปแบบน่าสงสัย” เช่น การซื้ออุปกรณ์ที่ไม่ได้ใช้ในภัยดังกล่าว

4. กลไกตรวจสอบภายหลังแบบ Hybrid

• Audit แบบ 2 ชั้น:
• ชั้นที่ 1: ตรวจสอบภายใน 30 วันหลังสิ้นเหตุฉุกเฉิน
• ชั้นที่ 2: สุ่มตรวจโดยองค์กรอิสระ (เช่น ป.ป.ช. + สถาบันวิชาการ)
• มาตรการคืนเงินหากพบทุจริต:
• เพิ่มบทลงโทษเป็น “คืนเงิน 300% + แบนรับงานรัฐ 10 ปี”

5. เปิดช่องทางรายงานแบบไม่เปิดเผยตัวตน

• แอปพลิเคชัน “Whistleblowing for Crisis”:
• รองรับการส่งหลักฐานภาพ/วิดีโอแบบเข้ารหัส
• ให้รางวัล 5-15% ของเงินที่กู้คืนได้
• ศูนย์รับเรื่องฉุกเฉินระดับชาติ:
• เชื่อมต่อกับหน่วยงานปราบปรามคอร์รัปชันโดยตรง

6. บทเรียนจากต่างประเทศ

• ฟิลิปปินส์ (หลังไต้ฝุ่นไห่เยี่ยน):
• ใช้ “บัญชีทรัสต์พิเศษ” โดยธนาคารโลกร่วมควบคุม
• ประชาชนสแกน QR เพื่อดูสถานะเงินช่วยเหลือ
• สหรัฐฯ (เฮอริเคนแคทรีนา):
• สร้าง National Center for Disaster Fraud (NCDF) รับแจ้งเบาะแส

7. มาตรการเชิงรุกระยะยาว

• ฐานข้อมูลกลาง (Master Database):
• รวบรวมข้อมูลผู้ประกอบการ/ราคาวัสดุฉุกเฉินตามจริง
• ป้องกันการตั้งราคาเอารัดเอาเปรียบ
• ฝึกซ้อมแผนฉุกเฉินร่วมกับประชาชน:
• แทรกโจทย์ “การตรวจสอบงบประมาณ” ในแผนฝึกรับมือภัยพิบัติ

⚖️ จุดสมดุลที่ต้องรักษา:
“ความเร็วไม่ควรเป็นข้ออ้างของความมืดบอด ความโปร่งใสไม่ควรทำให้ช่วยชีวิตไม่ทัน”

กรณีศึกษาแก้ไขได้จริง:

หลังสึนามิ 2547 อินโดนีเซีย ถูกวิจารณ์หนักเรื่องทุจริตเงินช่วยเหลือ จึงสร้างแพลตฟอร์ม ** Recovery Aceh-Nias Database (RAND) เปิดข้อมูลทุกโครงการ ทำให้ปี 2561 เมื่อเกิดแผ่นดินไหวสุลาเวสี สามารถกระจายเงิน 200 ล้านดอลลาร์โดยพบทุจริตน้อยลงถึง 76%

หากไทยนำโมเดลเหล่านี้มาประยุกต์ โดยเฉพาะการเชื่อมต่อ “เทคโนโลยี + การมีส่วนร่วมประชาชน” จะลดช่องโหว่ได้แม้ในสภาวะวิกฤติ ซึ่งหลายหน่วยงานในประเทศไทยควรมี เช่น ระบบ ThaiCrisisBudget Tracker

=========

เพื่อป้องกันทุจริตงบประมาณฉุกเฉินสำหรับ “อาหารและของใช้จำเป็นในศูนย์พักพิงชั่วคราว” ของไทย ขอเสนอ 5 กลไกปฏิบัติได้จริง พร้อมตัวอย่างเครื่องมือเฉพาะ:

1. ระบบลงทะเบียนผู้ประสบภัยแบบดิจิทัล (Real-time Registration)

• เครื่องมือ: แอป “ThaiShelter Track” + SMS Gateway
• วิธีทำงาน:
• ผู้เข้าใช้บริการสแกนบัตรปชช. หรือลงทะเบียนด้วย SMS (หมายเลขบัตร 13 หลัก → ศูนย์)
• สร้าง QR Code ประจำตัว สำหรับรับอาหาร/ของใช้
• ระบบคำนวณสต็อกของศูนย์แบบเรียลไทม์

2. มาตรฐาน “ชุดช่วยภัยโปร่งใส” (Transparency Kit)

3. กลไก “สามสายตรวจ” (Triple Verification)

• สายที่ 1: อาสาสมัครชุมชน
• ตรวจสอบรายชื่อผู้รับจริง vs ข้อมูลระบบ
• สายที่ 2: ผู้นำศาสนา/ครู
• เป็นพยานการแจกจ่าย + รายงานภาพถ่ายออนไลน์
• **สายที่ 3: แพลตฟอร์ม *“ThaiPACC”* (Thai Public Anti-Corruption Crowdsourcing)**
• ประชาชนแจ้งเบาะแสผ่าน LINE OA ได้รางวัล 5% ของมูลค่าทุจริตที่กู้คืน

4. ระบบจัดซื้อฉุกเฉินแบบ “เปิดค่าเฉลี่ย” (Live Price Benchmark)

• เครื่องมือ: เว็บ “GProcure Crisis”
• กลไก:
• เปิดเผย ราคาอ้างอิง 4 ระดับ ในพื้นที่:
  > ① ราคากลางราชการ
  > ② ราคาตลาดท้องถิ่นวันนี้
  > ③ ราคาซื้อล่าสุดในศูนย์ใกล้เคียง
  > ④ ราคาที่ประชาชนแจ้งผ่านแอป
• หากราคาจัดซื้อเกินค่าเฉลี่ย >15% ระบบแจ้งเตือนทันที

5. การตรวจสอบหลังเหตุการณ์ (Post-Crisis Audit)

• นวัตกรรม: “บล็อกเชนสำหรับงบเล็ก”
• บันทึกข้อมูลทุกขั้นตอนในเครือข่ายกระจายศูนย์:
  mermaid graph LR A[ผู้ผลิต] -->|ส่งของ+สแกน QR| B(ศูนย์พักพิง) B -->|แจกจ่าย+สแกนบัตร| C[ผู้ประสบภัย] C -->|ยืนยันรับของ| D[ฐานข้อมูลบล็อกเชน]
• ผลตรวจสอบ: สรุปเป็น Dashboard สี
• 🟢 < 5% คลาดเคลื่อน
• 🟡 5-15% ต้องชี้แจง
• 🔴 >15% ส่ง ป.ป.ช.

กรณีศึกษาในไทยที่ใช้ได้ผล:

• อุทกภัย 2564 (บางระกำ):
• ใช้ LINE OA “ช่วยภัยพิทักษ์งบ” รับรายงานภาพถ่ายการแจกถุงยังชีพ
• พบการทุจริต 3 กรณี จาก 15,000 ถุง
• โควิด-19 (ศูนย์พักคอย):
• แจกอาหารกล่องติด สติกเกอร์ระบุคิวรหัส ลดการรับซ้ำ

💡 จุดสำคัญ: ต้องออกแบบให้ ผู้สูงอายุและคนขาดดิจิทัล เข้าถึงได้ เช่น ใช้กล่องรับ SMS ในศูนย์พักพิง แทนการพึ่งแอปเพียงอย่างเดียว

ต้นแบบงบประมาณ “อาหารปลอดทุจริต”:

1. อนุมัติงบ → 2. ประกาศราคาอ้างอิงในพื้นที่ → 3. ซื้อของพร้อมติดตาม QR
↓
4. แจกจ่ายด้วยระบบสแกนบัตร → 5. ประชาชนยืนยันรับของผ่าน SMS
↓
6. คลังข้อมูลบล็อกเชน → 7. เปิดเผย Dashboard สาธารณะ

กลไกเหล่านี้ไม่เพียงลดทุจริต แต่ยัง เพิ่มประสิทธิภาพการช่วยเหลือ โดยข้อมูลจากกรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัย (ปภ.) ชี้ว่า การใช้ระบบดิจิทัลตรวจสอบได้ลดความสูญเปล่างบประมาณได้ถึง 27% ในภาวะวิกฤติครับ.

เกี่ยวกับผู้เขียน

ดอกธูป

ปกติเป็นคน introvert แต่จะ Extrovert เมื่ออยู่กับเพื่อนในวงเล่า มีจิตนาการสูง ภูมิต้านทานต่ำ

See author's posts